Słyszymy o wciąż to nowych erupcjach wulkanicznych w Japonii czy na Indonezji, ale niewielu z nas wie, że również w Polsce znajdują się góry ziejące ogniem. Ich wygląd już na pierwszy rzut oka przypomina wulkan. Ale czy mamy się czego obawiać?
Góry Kaczawskie położone na Dolnym Śląsku, nazywane są Krainą Wygasłych Wulkanów. Skały je budujące powstały aż pół miliarda lat temu w czasie tzw. orogenezy kaledońskiej, co czyni je jednymi z najstarszych gór w Polsce i zarazem na świecie. Geolodzy doszukali się tam śladów aż trzech okresów intensywnej aktywności wulkanicznej.
Kraina Wygasłych Wulkanów na Pogórzu Kaczawskim mieści się w trójkącie między miastami Jelenia Góra, Jawor i Złotoryja. Przed milionami lat była to iście piekielna kraina – w jej krajobrazie dominowały setki dymiących stożków wulkanicznych.
Pierwszy z nich miał miejsce aż 250 milionów lat temu. Jednak najbardziej spektakularne skutki pozostawił po sobie ostatni okres, który zakończył się 25 milionów lat temu. To właśnie dzięki niemu w samych górach i na pogórzu, natknąć się można na liczne kominy wulkaniczne i pokrywy lawowe.
Wtedy też wulkany dawały o sobie znać po raz ostatni. Dzisiaj każdy z nich jest uznawany za wygasły, ale wcale nie oznacza to, że nie są możliwe trzęsienia ziemi, które świadczą o tym, że w uskokach tektonicznych, nad którymi wyrosły wulkany, wciąż jeszcze dochodzi do uwalniania naprężeń w skałach.
Jak stare są śląskie wulkany?
Wulkany na Pogórzu Kaczawskim to pozostałości trzech najważniejszych okresów aktywności wulkanicznej:
Ok. 500 mln lat temu – z tego okresu pochodzą najstarsze skały budujące Pogórze Kaczawskie
Ok. 250 mln lat temu – powstały wówczas m.in. słynne Organy Wielisławskie, które odwiedziliśmy i o których piszę poniżej
Ok. 20-15 mln lat temu – wtedy utworzyło się większość śląskich wulkanów, w tym Organy Myśliborskie, Czartowska Skała, Wilcza Góra (czyli Wilkołak) i Ostrzyca.
Jakie części wulkanów zachowały się do dzisiaj?
Niektóre dawne wulkany to po prostu wzniesienia o kształcie stożków wulkanicznych (jak Ostrzyca). Inne wskutek erozji zatraciły dawne kształty, ale ich prawdziwą naturę odkryły dopiero kamieniołomy – wyjątkowo liczne w tym rejonie i w większości na szczęście już nieczynne. Wydobywający skały górnicy w wielu miejscach dokopali się do najtwardszej części wulkanu – neku, czyli pozostałości komina wypełnionego zastygłą, najczęściej bazaltową magmą.
Najciekawsze jest to, że magma, stygnąc i krzepnąc w kominie, utworzyła charakterystyczne słupy. Wypływając na powierzchnię, miała temperaturę ok. 1000 st. C, ale stykając się z chłodniejszym podłożem, przechodziła w stan stały – działo się to jednak na długo przed tym, zanim magma ostygła. Stygnąc, traciła objętość, co powodowało pękanie skały.
Działające tutaj siły powodowały powstawanie sześciokątnych słupów, co jest regułą przy równomiernym stygnięciu (przy zaburzeniach przekrój słupów może różnić się od sześciokątnego). Słupy ułożone są prostopadle do powierzchni, która ochładzała magmę.
Chyba najbardziej malowniczym wygasłym wulkanem w naszym kraju jest wysoka na 501 metrów Ostrzyca Proboszczowicka, stanowiąca rezerwat geologiczno-florystyczny niedaleko Złotoryi. Przez miejscowych nazywana jest "Śląską Fudżijamą".
Jeśli jej uroda zachęci nas do wyprawy na dawny krater wulkanu, to warto ją rozpocząć w okolicznych, malowniczo położonych miejscowościach, w Bełczynie lub Proboszczowie. W regionie warto też dokładniej przyjrzeć się innym wygasłym wulkanom, w tym Wilczej Górze czy Czartowskiej Skale. Można do nich dotrzeć szlakiem spacerowym ze Złotoryi.
Wygasłe wulkany znajdziemy także w Beskidach, Pieninach i Gorcach, a także w Górach Świętokrzyskich. Z całą pewnością natomiast wygasłym wulkanem nie jest Śnieżka, najwyższy szczyt Sudetów, choć z wyglądu takowy przypomina.
Czy wygasłe wulkany mogą się nieoczekiwanie przebudzić? Naukowcy są zdania, że jest to bardzo mało prawdopodobne, jednak u naszych sąsiadów zdarzały się ewenementy, które mogą sprawić, że stuprocentowej pewności mieć nie możemy.
____________________________________________
5 osób przed Tobą kliknęło również w - Miasteczko górnicze na sprzedaż!
